بیماری سرخک | عامل ایجاد، علائم، درمان و واکسن

بیماری سرخک چیست ؟

سرخک یا سرخجه یک عفونت ویروسی است که دستگاه تنفسی را مورد حمله قرار می‌دهد. این بیماری بسیار مسری است و به راحتی از طریق سرفه و عطسه سرایت می‌کند، به ویژه که ویروس می تواند تا دو ساعت در خارج از بدن انسان زنده بماند. به طوری که اگر در هوای آلوده به ویروس سرخک تنفس کنید یا در این شرایط به چشم، بینی یا دهان خود دست بزنید -به خصوص اگر واکسن سرخک را دریافت نکرده باشید- می‌توانید به این بیماری خطرناک مبتلا شوید.

اگر به ویروس سرخک مبتلا شوید، تا چند روز هیچ علائمی را تجربه نخواهید کرد. یک “دوره نهفتگی” وجود دارد که در طی آن افراد بدون علامت هستند در حالی که ویروس قبل از ایجاد علائم در بدن تکثیر و پخش می‌شود. علیرغم در دسترس بودن واکسن ایمن و مؤثر، سرخک هنوز هم یکی از علل مهم مرگ و میر در سراسر جهان است. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال 2017 حدود 110 هزار مرگ و میر جهانی ناشی از سرخک وجود داشت که بیشتر آن‌ها را کودکان زیر 5 سال تشکیل می‌دادند. موارد ابتلا به سرخک نیز در سال‌های اخیر هم در ایالات متحده و هم در ایران رو به افزایش بوده است.

علائم سرخک کدامند ؟

پس از قرار گرفتن در معرض ویروس، به طور متوسط ​​8 تا 12 روز طول می‌کشد تا اولین علامت که تب بالا است، ظاهر شود. تب اغلب با موارد زیر همراه است:

• سرفه،
• آبریزش بینی،
• ورم ملتحمه یا قرمز شدن چشم‌ها و آبریزش.

لکه‌های سفید ریز به نام لکه‌های کوپلیک نیز ممکن است حدود 2 تا 3 روز پس از اولین بروز علائم در دهان ظاهر شوند. چند روز پس از شروع علائم، راش‌های پوستی در سرتاسر بدن نمایان می‌شوند. راش‌ها معمولاً به صورت لکه‌های صاف و قرمز در خط مو ظاهر و سپس در سرتاسر صورت و بالای گردن پخش می‌شوند. در طی 3 روز بثورات در بدن پخش می‌شود تا در نهایت به دست‌ها و پاها برسد. ممکن است در داخل لکه‌های قرمز برجستگی‌های کوچکی ایجاد شود. این لکه‌ها معمولا نزدیک به هم بوده و در مواقعی به هم متصل می‌شوند.

در مجموع، بثورات می‌تواند تا 3 الی 7 روز در بدن باقی بماند. طبق گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های واگیردار امریکا (CDC)، تب معمولاً 2 تا 3 روز پس از شروع بثورات باقی می‌ماند و ممکن است در طول دوره راش به 104 درجه فارنهایت (40 درجه سانتیگراد) برسد. فرد مبتلا احتمال دارد تا 10 روز دچار سرفه‌های گاه و بی گاه شود. سایر علائم سرخک شامل موارد زیر می‌شود:

• درد عضلات و شکم،
• حساسیت به نور،
• گلو درد،
• سردرد،
• تورم غدد لنفاوی،
• چشم‌های پرخون.

عوارض رایج سرخک

سرخک سیستم ایمنی را سرکوب و باعث می‌شود حدود 30 درصد از افراد مبتلا به سرخک یک یا چند عارضه را همزمان تجربه کنند. این عوارض در کودکان زیر 5 سال و بزرگسالان بالای 20 سال شایع‌تر بوده و ممکن است در افراد مبتلا به کمبود ویتامین A یا افرادی که توسط HIV/AIDS سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بدتر باشد. شایع‌ترین عارضه سرخک عفونت گوش یا اوتیت میانی است؛ این عارضه در حدود 14 درصد از کودکان زیر 5 سال مبتلا به سرخک رخ می‌دهد. اوتیت میانی منجر به درد گوش، کاهش شنوایی و تخلیه گوش در بزرگسالان می‌شود، اما کودکان ممکن است علائم دیگری از جمله سردرد، تب و از دست‌دادن تعادل را تجربه کنند. در بدترین موارد، سرخک می‌تواند باعث کاهش شنوایی دائمی شود.

اسهال یکی دیگر از عوارض شایع سرخک است که حدود 8 درصد از افراد مبتلا به سرخک را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اسهال می‌تواند منجر به کم آبی بدن شود. سرخک همچنین می‌تواند باعث التهاب حنجره و راه‌های هوایی شود که باعث برونشیت و کروپ (laryngotracheobronchitis) می‌شود. کروپ نوعی سرفه «پارس مانند» است که با مشکلات تنفسی همراه است.

عوارض جدی سرخک

از هر 20 کودک مبتلا به سرخک، یک نفر به ذات‌الریه مبتلا می‌شود که علت اصلی مرگ و میر ناشی از سرخک در کودکان است. یکی دیگر از علل مرگ ناشی از سرخک، آنسفالیت، التهاب مغز است. این بیماری در یک کودک از هر 1000 کودک مبتلا به سرخک رخ می‌دهد و همچنین می‌تواند باعث تشنج و در نتیجه منجر به ناشنوایی و عقب‌ماندگی ذهنی شود. در موارد نادر، افراد مبتلا به پانانسفالیت اسکلروزان تحت حاد (SSPE) پس از این که سرخک می‌گیرند یک بیماری بالقوه کشنده سیستم عصبی مرکزی می‌شوند که 7 تا 10 سال پس از ابتلا به سرخک ایجاد می‌شود. SSPE به دلیل تداوم ویروس در سیستم عصبی مرکزی ایجاد می‌شود و اغلب باعث اختلالات رفتاری می‌گردد. این اختلال ممکن است منجر به تشخیص اشتباه آن به عنوان یک مشکل روانی شود.

SSPE در ایالات متحده به طور متوسط ​​از هر 8.5 میلیون نفر یک نفر را مبتلا به سرخک می‌کند، اما این میزان ممکن است در کشورهای دیگر متفاوت باشد، SSPE به آهستگی رشد می کند و در نهایت افراد را در حالت نباتی قرار می‌دهد. سایر عوارض نادر سرخک عبارت‌اند از:

• تشنج،
• التهاب قرنیه (کراتیت)،
• نابینایی،
• سوء تغذیه،
• تعداد پلاکت خون پایین.

علاوه بر این، سرخک در دوران بارداری ممکن است باعث از دست دادن جنین، زایمان زودرس یا وزن کم جنین هنگام تولد شود.

علل و عوامل ابتلا به سرخک

سرخک توسط یک ویروس از خانواده پارامیکسوویروس ایجاد می‌شود و به طور معمول از طریق تماس مستقیم و هوا منتقل می شود. هنگامی که ویروس سرخک وارد بدن می‌شود، در ابتدا سلول‌های ایمنی به نام ماکروفاژها و سلول‌های دندریتیک را آلوده می‌کند. سلول‌های آلوده نیز به طور نامحسوس تکثیر و به گره‌های لنفاوی منتقل می‌شوند، جایی که ویروس را به لنفوسیت‌ها (انواع گلبول‌های سفید خون) معروف به سلول‌های B و T منتقل می‌کنند.

سلول‌های آلوده در سراسر بدن شروع به حرکت و ذرات ویروس را در خون آزاد می‌کنند. طحال، غدد لنفاوی، کبد، تیموس، پوست و ریه‌ها همگی می توانند به ویروس سرخک آلوده شوند. عفونت ریه باعث سرفه و عطسه می‌شود که راه اصلی انتشار سرخک است. ویروس همچنین می‌تواند روی سطح یا فضای هوایی که فرد مبتلا در آن سرفه یا عطسه می‌کند تا دو ساعت زنده بماند. در صورت تنفس هوای آلوده یا لمس چشم، بینی یا دهان بلافاصله به سرخک مبتلا می‌شوید. همچنین تا چهار روز قبل و بعد از ظاهر شدن بثورات، امکان انتقال ویروس به شخص دیگر وجود دارد.

سرخک بسیار مسری است، به طوری که 90 درصد از افرادی که نزدیک یک فرد آلوده قرار بگیرند و در برابر ویروس واکسینه نباشند، بلافاصله به آن مبتلا می‌شوند. فقط انسان‌ها (نه حیوانات) می‌توانند ویروس سرخک را به یکدیگر منتقل کنند.

نحوه تشخیص سرخک چگونه است؟

به طور کلی، اگر پزشک کودکی را با تب، بثورات پوستی، آبریزش بینی و قرمزی چشم و معمولاً سابقه عدم واکسن زدن معاینه کند، به سرخک مشکوک می‌شود. یک آزمایش بالقوه که از یک سواب بینی یا دهانی می‌تواند فرآیند تشخیص را آسان‌تر کند. تشخیص ممکن است همیشه آنقدر که به نظر می‌رسد ساده نباشد. بسیاری از پزشکان موفق به تشخیص بیماری سرخک پیش از نمایان شدن علائم اصلی نمی‌شوند. بنابراین گاهی اوقات با دیدن برخی از علائم شایع هم نمی‌توانند در مورد این موضوع نظر قطعی بدهند.

بسیاری از انواع بیماری‌های ویروسی دوران کودکی با بثورات پوستی همراه هستند، اما سرخک یافته‌های مشخصی دارد. اگر به داخل دهان فردی که سرخک دارد نگاه کنید، چیزی به نام لکه‌های کوپلیک می‌بینید که ابتلا به سرخک را تایید می‌کند. اولین نشانه بیماری معمولاً تب بالا است که معمولاً حدود 10 تا 12 روز پس از قرار گرفتن در معرض ویروس شروع می‌شود. تب معمولاً چهار تا هفت روز به طول می‌انجامد. علائم دیگری مانند آبریزش بینی، سرفه، قرمزی و آبریزش چشم‌ها و لکه‌های کوچک سفید داخل گونه‌ها نیز ممکن است در این مرحله ایجاد شوند.

پس از این مدت، بثورات (معمولاً در صورت و بالای گردن) ظاهر می‌شود. این لکه‌ها در طی یک دوره سه روزه در سراسر بدن پخش و در نهایت به دست ها و پاها می‌رسد. بثورات معمولاً پنج تا شش روز روی بدن باقی می‌ماند و سپس به مرور محو می‌شود.

مصونیت پس از ابتلا به سرخک

هنگامی که فرد از سرخک بهبود می‌یابد، مصونیت دارد و نمی‌تواند دوباره به آن مبتلا شود. شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد عفونت سرخک حافظه ایمنی بدن را مختل می‌کند. مطالعه‌ای که در سال 2019 در مرکز تحقیقاتی Science منتشر شد، نشان داد ویروس سرخک می‌تواند 11 تا 73 درصد از آنتی‌بادی‌های مختلفی را که در برابر ویروس‌ها و باکتری‌هایی که فرد قبلاً نسبت به آن‌ها مصونیت داشته است، از جمله پاتوژن‌هایی مانند آنفولانزا و ویروس تبخال را از بین ببرد. به گفته محققان، این سرکوب سیستم ایمنی ممکن است تا دو تا سه سال طول بکشد.

راهکارهای درمان سرخک

هیچ داروی خاصی برای درمان سرخک وجود ندارد. بنابراین، تنها واکسن می‌تواند در برابر این ویروس مقاومت داشته باشد. با این حال، در صورتی که مبتلا به سرخک شدید، باید تحت مراقبت‌های ویژه چه در خانه و چه در بیمارستان باشید.

مراقبت در خانه

سرخک بیشتر با مراقبت‌های خانگی درمان می‌شود. کارهایی وجود دارد که می‌توانید برای کمک به کاهش علائم انجام دهید. مراقبت‌های زیر را در دوران بیماری توصیه می‌ شود:

• از مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن (تیلنول) یا ایبوپروفن (ادویل، موترین) برای کاهش درد و تب استفاده کنید. هرگز نباید به کودکان و نوجوانان زیر 16 سال که مبتلا به سرخجه یا سرخک هستند آسپرین داده شود، زیرا این امر با سندرم ری مرتبط است که می‌تواند به مغز و کبد آسیب برساند.
• مایعات زیاد بنوشید.
• تا حد امکان استراحت کنید.

معمولا حدود 30 درصد از افراد مبتلا به سرخک، یک یا چند عارضه از ویروس سرخک را تجربه می‌کنند که شامل عفونت‌های باکتریایی می‌شود. آنتی‌ بیوتیک‌ها ممکن است برای درمان عفونت گوش و چشم و ذات الریه ناشی از باکتری استفاده شوند.

کودکان دو دوز ویتامین آ (50 هزار تا 200 هزار واحد بین‌المللی، بسته به سن) را یک بار در روز به مدت دو روز متوالی دریافت کنند. کودکانی که علائم و نشانه‌های بالینی کمبود ویتامین A دارند (مانند شب کوری، خشکی پوست و مو، یا زخم و سوراخ شدن قرنیه) باید دوز سوم را 2 تا 4 هفته بعد دریافت کنند.

درمان‌ های اضافی

اقدامات حمایتی مختلف می‌تواند به کاهش شدت علائم و جلوگیری از ایجاد عوارض کمک کند. سرخک ممکن است باعث حساسیت به نور، التهاب چشم، قرمزی و آبریزش چشم شود. می‌توان از پارچه‌های نخی آغشته به آب برای پاکسازی ملایم پوسته شدن پلک‌ها و مژه‌ها استفاده کرد. اجتناب از نور، مانند بستن پرده‌ها، حساسیت به نور را کاهش می‌دهد.

اسهال یکی از عوارض شایع سرخک است و می‌تواند منجر به کم آبی بدن شود. حفظ آب بدن با نوشیدن آب یا محلول آبرسانی خوراکی بسیار مهم است. سایر اقدامات مفید عبارتند از:

• تغذیه خوب،
• استراحت در رختخواب،
• استنشاق هوای مرطوب یا بخار برای تسکین سرفه،
• مصرف نوشیدنی‌های گرم با لیمو یا عسل برای شل کردن مجاری تنفسی، شل شدن مخاط و تسکین سرفه (به نوزادان کمتر از یک سال عسل داده نشود).

پیشگیری

کلید اصلی پیشگیری از سرخک واکسیناسیون است. از آنجایی که سرخک مسری‌ترین بیماری شناخته شده برای بشر است، باید ایمنی بسیار بالایی در برابر آن به دست آورید. با واکسن سرخک، اوریون و سرخجه (MMR) می‌توان از ابتلا به این بیماری پیشگیری کرد. بیش از 90 درصد جمعیت نیاز به واکسیناسیون دارند در غیر این صورت این ویروس هر طور شده راهی برای انتشار پیدا خواهد کرد. به همین دلیل است که آستانه ایمنی جمعی برای سرخک بسیار بالا است؛ بسیار بالاتر از هر بیماری عفونی دیگر!

چند نفر به سرخک مبتلا هستند؟

بر اساس گزارش هفتگی موربیدیتی و مرگ و میر در نوامبر 2020 که توسط سازمان جهانی بهداشت و مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های واگیردار امریکا منتشر شد، حدود 207500 مورد مرگ و میر ناشی از سرخک در سراسر جهان وجود داشت. این بالاترین میزان در 23 سال گذشته و 50 درصد بیشتر از تعداد مرگ و میرها در سال 2016 بود. محققان کم‌کاری‌های سازمان بهداشت جهانی و همچنین دولت‌ها در پوشش ناکافی واکسیناسیون را مقصر اصلی می‌دانند. همچنین نگرانی‌هایی وجود دارد که همه‌گیری فعلی کووید-19 اوضاع را بدتر کند، زیرا نرخ واکسیناسیون سرخک کاهش یافته است. به گفته، محققان بهتر است تا یک سال پس از دریافت آخرین دوز واکسن کرونا، واکسن بیماری‌های دیگری دریافت نشود.

سرخک در سال 2000 در ایالات متحده ریشه کن اعلام شد، به این معنی که انتقال مداوم بیماری برای یک سال کامل وجود نداشت. با این حال، این بدان معنا نیست که مردم هرگز به سرخک مبتلا نم‌ شوند: شیوع سرخک هنوز هم ممکن است رخ دهد. از سال 2000 تا 2013، بین 37 تا 220 مورد سرخک در ایالات متحده گزارش شده است. به گفته مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های واگیردار، بیشتر این موارد در خارج از کشور مبتلا و به کشور بازگشته‌اند.

یکی از تراژدی‌های همه‌گیری کرونا این است که تلاش‌های واکسیناسیون سرخک در سراسر جهان در حال تزلزل است. حتی در ایالات متحده، ما شاهد کاهش نرخ واکسیناسیون سرخک در اوج شیوع همه‌گیری بودیم. سرخک همچنان یک تهدید بزرگ جهانی است و هر چه افراد بیشتری واکسن آن را دریافت کنند، سریع‌تر می‌توانیم این ویروس را از کره زمین ریشه کن کنیم.

واکسن سرخک

واکسن سرخک حاوی سویه‌های زنده و ضعیف شده (تضعیف شده) ویروس سرخک است که مانند ویروس معمولی سرخک در افراد تکثیر می‌شود. این اساساً با تقویت سیستم ایمنی بدن شما کار می‌کند. هنگامی که سیستم ایمنی بدن با ویروس ضعیف شده در واکسن مواجه می‌شود، آنتی بادی‌هایی علیه آن تولید می‌کند. اگر در آینده آلوده شوید، همین آنتی بادی‌ها هستند که از شما در برابر ویروس سرخک با قدرت کامل محافظت می‌کنند.

در سال 1971، واکسن سرخک با واکسن‌های اوریون و سرخجه ترکیب شد و واکسن سرخک-اوریون-سرخجه (MMR) را تشکیل داد. در سال 2005، واکسن MMR با واکسن آبله مرغان (آبله مرغان) ترکیب شد و واکسن MMRV را تشکیل داد. واکسن MMR معمولاً در دو واکسن ارائه می شود که به صورت زیر پوستی یا در لایه چربی بافت زیر پوست تزریق می‌شود.

اولین دوز در 95 درصد افراد نسبت به سرخک و سرخجه مصونیت ایجاد می‌کند. دوز دوم به ایجاد مصونیت در برابر بیماری‌ها در افرادی که به اندازه کافی به دوز اول پاسخ نداده‌اند، کمک می‌کند؛ به طوری که به افرادی که پاسخ ایمنی را نشان می‌دهند، یک اثر “تقویت کننده” می‌دهد. اما برخی افراد حتی پس از دریافت دوز دوم واکسن در برابر ویروس ایمن نمی‌شوند.