کراتین چیست ؟ | انواع، ساختار، ترکیبات و عوارض

یکی از اجزای مهم و اساسی مو، کراتین است. این ماده در واقع نوعی پروتئین رشته‌ای است که به استحکام و رشد موها و تقویت پوست و عضله کمک فراوانی می‌کند. در این مقاله قصد داریم شما را با این پروتئین ساختاری به طور کامل آشنا نماییم.

کراتین چیست؟

کراتین (Keratin) در واقع یکی از پروتئین‌های رشته‌ای است به‌عنوان اسکلروپروتئین نیز شناخته می‌شود. این پروتئین در مهره‌داران و حشرات یکی از مواد اصلی سازنده فلس، مو، ناخن، پر، شاخ، سم، پینه و لایه خارجی پوست است و قادر است از سلول‌های اپیتلیال (Epithelial) در برابر آسیب یا استرس حفاظت کند. بد نیست بدانید که کراتین در آب و حلال‌های آلی نامحلول و حل‌نشدنی است و معمولاً مونومرهای آن به‌صورت دسته‌ای جمع می‌شوند و رشته‌های میانی را به وجود می‌آورند.

این ماده به سخت و محکم شدن لایه خارجی پوست، ناخن، شاخ، سم و… کمک می‌کند و تنظیم‌کننده فعالیت‌های حیاتی سلولی و تولید پروتئین در بدن است. در واقع کراتین ایجادکننده ضایعات اپیدرمی غیر معدنی در خزندگان، پرندگان، دوزیستان و پستانداران است.

در انسان‌ها کراتین نقش درخشان و سالم نگه‌داشتن موها، ناخن‌ها و پوست را برعهده دارد. عدم وجود کراتین کافی در موی افراد سبب وزی، زبری و فر شدن مو می‌شود و این برای بسیاری از افراد آزاردهنده است. امروزه بهترین راهکار برای نرم و درخشان کردن موها کراتینه کردن آنها است. مصرف کراتین به‌صورت خوراکی حتی در عضله‌سازی و تقویت بافت‌هایی همچون ناخن‌ها نقش دارد.

انواع

کراتین در انواع سخت و نرم یا سیتوکراتین و کراتین‌ها تقسیم می‌شود. الیاف کراتین الیاف میانی مثل همه الیاف‌های واسطه از پروتئین‌های کراتین در مراحل مونتاژ و دیمریزاسیون تشکیل می‌شود.

به‌طورکلی دو نوع کراتین در بدن موجودات زنده وجود دارد: آلفا کراتین و بتا کراتین. کراتینی که در پوست پشم، سم و موی مهره‌داران است از نوع آلفا کراتین است. کراتین موجود در مو در حقیقت آمینو اسیدی حاوی گوگرد است که ترکیباتی نظیر سیستئین در آن به فراوانی یافت می‌شود، به‌طوری‌که در بدن انسان 14 درصد سیستئین وجود دارد. نوع دیگری از کراتین که به کیتین معروف است در ایجاد پوسته لابستر، میگو و حشرات نقش دارد. کراتین بتا از آلفا سخت‌تر است و در فلس، چنگال، منقار و پنجه خزندگان و پرندگان وجود دارد.

ساختار

فضای داخلی کراتین یک مارپیچ سه‌گانه کلاژن پروتئینی ساختاری است که در پوست، غضروف و استخوان به‌وفور یافت می‌شود. این پروتئین بافت همبند الاستین دارای درصد بالایی از گلیسین و آلانین است. فیبروئین ابریشم، بتا کراتین معمولاً دارای 75 تا 80٪ گلیسین و 10 تا 15٪ سرین است. ساختار کراتین در واقع یک گروه‌ جانبی حجیم و غیر واکنشی با زنجیره‌ها ضد موازی است.

ترکیبات

کراتین جدا از پیوندهای هیدروژنی درون و بین مولکولی، دارای مقدار زیادی از اسیدآمینه سیستئین حاوی گوگرد است. این ماده برای پل‌های دی سولفید لازم است و از طریق اتصال متقابل ثابت و حرارتی، مقاومت و سختی بیشتری را ایجاد می‌کند.

جالب است بدانید بوی تندی که از سوزاندن مو و پوست ایجاد می‌شود، به دلیل وجود ترکیبات فرار است. پل‌های گوگردی غیر پروتئینی به‌نوعی تثبیت‌کننده هستند و اتصال گسترده به دی سولفید یکی از عوامل جداکننده یا کاهنده است که در عدم حلالیت کراتین‌ها نقش مهمی دارد. در مو کراتین یک ترکیب تک پروتئینی مارپیچ خم شده است که انعطاف‌پذیر و کشسان بوده و پل‌های دی سولفید کمی دارد.

اهمیت پزشکی کراتین چیست ؟

مصرف کراتین در برخی بیماری‌های پوستی نظیر درماتوفیتوز و قارچ‌ها باعث بدتر شدن اوضاع می‌شود. همچنین در بیماری مثل Keratosis pharyngis که به علت جهش‌ها و مشکلات ژنتیکی و نقص تولید کراتین رخ می‌دهد، مصرف کراتین می‌تواند به بهبود روند بیماری کمک کند.

به کمک ارزیابی میزان کراتین بدن می‌توان منشأ و عامل انتشار و متاستاز سرطانی را تشخیص داد. این مسئله بر تشخیص برخی تومورها نظیر سارکوم‌ها و کارسینوماها مفید است.

اهمیت کراتین در ساختار و ترکیب مو

مو از فولیکول ساخته شده است و در قسمت اتصالی لایه‌های عمیق زیر پوست قرار گرفته است. در واقع فولیکول مو را می‌توان اصلی‌ترین قسمت مو دانست. جریان خون توسط یک رگ کوچک که از داخل ساقه مو عبور می‌کند، تأمین می‌شود. در نتیجه تمامی عناصر حیاتی لازم برای سالم ماندن مو از این طریق فراهم می‌شود. عناصری مانند اسیدهای آمینه، نمک‌های معدنی یا ویتامین‌ها برای حفظ سلامت مو نیاز هستند.

مو از حدود 95٪ کراتین و 18 نوع اسیدآمینه دیگر نظیر پرولین، ترئونین، لوسین، آرژنین و… تشکیل شده است. نوعی پروتئین الیافی، مارپیچی که بخشی از پوست و ضمائم آن را تشکیل می‌دهد. کراتین به کمک سنتز کراتینوسیت‌ها در نفوذناپذیری و حفاظت از مو مؤثر است. این ماده به استحکام هرچه بهتر مو کمک فراوانی میکند.

کل طول مو از ماکروفیبرل‌هایی تشکیل شده است که حاوی پروتوفیبریل هستند. از طرفی رنگ مو به دلیل وجود ملانین موجود در آن است. به‌طورکلی ساختار مو را می‌توان به سه قسمت مدولا، کوتیکول، قشر تقسیم کرد:

مدولا : این بخش داخلی‌ترین لایه مو است که از ماده بی‌شکل، نرم و روغنی تشکیل شده است.
کوتیکول : در حقیقت نوعی لایه محافظ نازک و خارجی است که مو از آن تغذیه می‌کند.
قشر : این قسمت از مو حاوی زنجیره‌های طولانی کراتینه است و وظیفه انعطاف‌پذیری، نرمی، درخشان کردن و ارتجاعی کردن مو را برعهده دارد.

مزیت‌های مصرف مکمل کراتین

یکی از بهترین و ایمن‌ترین انواع کراتین‌ها، مکمل کراتین مونوهیدرات است. این مکمل مقرون‌به‌صرفه بوده و سال‌هاست که در بین بدنسازان محبوبیت دارد.

معمولاً متخصصان بر اساس شرایط افراد میزان دور مصرفی این مکمل را تعیین می‌کنند. توصیه می‌شود برای جذب بهتر کراتین، آن را با یک وعده پروتئینی یا کربوهیدراتی مصرف نمایید و از مصرف آب در طول روز غافل نشوید. مصرف این مکمل در زمان‌هایی که ورزش می‌کنید یا قبل از آن، مناسب‌تر است. عضلات به طور عادی دارای سطح کراتین پایینی هستند، کراتین به کمک کاهش روند تجزیه پروتئین عضلانی در حجم گیری عضلات نقش مهمی دارد، اما برای مشاهده نتایج حاصل از آن به دست‌کم یک ماه زمان نیاز دارید.

مصرف کراتین در درمان بیماری‌ها

به کمک مکمل کراتین می‌توان آسیب‌دیدگی‌ها و التهابات را کاهش داد. مصرف کراتین علاوه بر عضله‌سازی، تأثیرات خوبی روی عملکرد مغز و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای نظیر قند خون دارد.

کراتین مکملی برای خستگی کمتر : مصرف مکمل‌های کراتین به دلیل افزایش گلیکوژن در عضلات، خستگی بعد از ورزش را به تأخیر می‌اندازد و ظرفیت بدن را بالا می‌برد.

تأثیر کراتین روی افراد پیر و میان‌سال : همان‌طور که می‌دانید عضلات با افزایش سن تحلیل می‌روند، تحقیقات نشان داده است که اگر در حین تمرینات ورزشی دو طول دوهفته مکمل کراتین نیز مصرف شود، به طرز شگفت‌آوری قدرت و توده عضلانی‌‌ افراد مسن افزایش پیدا می‌کند.

قدرت و عملکرد عضلات : مصرف کراتین با نظارت پزشک برای افراد بالای 18 سال مجاز است. به کمک مصرف کراتین قدرت و عملکرد بدن‌ و انرژی افزایش می‌یابد. اگر تمرینات ورزشی سنگین انجام می دهید، مصرف مکمل کراتین را فراموش نکنید. این مکمل قادر است ATP بدن را تأمین کند و ظرفیت بدن را بالا ببرد.

تأثیر کراتین روی مغز : مغز یکی از بخش‌هایی است که به عملکرد مطلوب ATP نیاز فراوانی دارد. کراتین در بدن به بهبود این وضعیت کمک کرده و فسفات خود را به سلول‌های مغزی می‌رساند. مصرف کراتین در مغز سبب بهبود بیماری‌هایی از جمله: صرع، آلزایمر، پارکینسون، بیماری هانتینگتون، بیماری نورون حرکتی، سکته مغزی ایسکمیک، آسیب‌های مغزی یا نخاعی و عملکرد حافظه و مغز می‌شود.

تحریک سلولی بهتر : مکمل کراتین در تحریک و پیام‌رسانی سلولی نقش دارد، این موضوع خود عاملی برای رشد و ترمیم عضله است.

هیدراتاسیون سلولی بیشتر : یکی از مزیت‌های مصرف کراتین، احتباس (حبس) آب در سلول‌ها که در نهایت به رشد عضله منجر می‌شود.

مصرف مکمل کراتین و تأثیر آن در ریزش مو

کراتین ماده‌ای است که به‌صورت خوراکی نیز قابل مصرف است. این ماده در پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت قرمز، ماهی و گوشت فاقد چربی و همچنین در شیر، پنیر، تخم‌مرغ، کنجد، جلبک‌های دریایی، لوبیا سفید، شاهی، بادام و گردو نیز یافت می‌شود.

مصرف روزانه و به‌اندازه کراتین باعث تقویت ناخن، پوست و مو و عضلات شده و از ریزش مو جلوگیری می‌کند. اما اگر مصرف کراتین بیش از اندازه باشد، ممکن است فرد پس از مدتی دچار ریزش مو شود. از طرفی مصرف کراتین به طور مستقیم با هورمون‌های داخلی بدن در ارتباط است، این درصد ریزش مو در افرادی که سابقه ریزش مو هورمونی دارند، بسیار بیشتر از افراد سالم خواهد بود.

اما علت اصلی ریزش مو پس از مصرف بیش از حد مکمل کراتین چیست؟

اگر بخواهیم دقیق‌تر به این موضوع نگاه کنیم، باید بگوییم مصرف کراتین با هورمون‌های بدن ارتباط دارد. هورمون تستوسترون که مهم‌ترین هورمون مردانه است در بدن خانم‌ها نیز به مقدار کمی وجود دارد. هنگامی که این هورمون به مقدار بالا در بدن تولید شود به دی هیدرو تستوسترون تبدیل شده و منجر به ریزش مو خواهد شد.

عوارض مصرف بیش از حد کراتین

نتیجه مطالعات تحقیقات نشان داده است که وجود مقدار زیادی از هورمون DHT در نهایت سبب محدود شدن خون‌رسانی به پیاز مو شده و به دنبال آن سلول‌های مو اکسیژن و مواد معدنی کافی دریافت نخواهند کرد؛ بنابراین فولیکول‌ها کم‌کم تحلیل رفته و ریزش مو اتفاق می‌افتد.

به دنبال مصرف مکمل‌های بدنسازی کراتین به‌ویژه در مردان، میزان هورمون دی هیدرو تستسترون به‌مرور در بدن افزایش می‌یابد و اگر مصرف کراتین کنترل شده و تحت نظارت متخصص نباشد، فرد دچار عوارضی نظیر نازک و کدر شدن مو، شکننده شدن مو، عدم رشد کافی و ریزش مو شدید خواهد شد.

برای جلوگیری از این عارضه ناراحت‌کننده بهتر است مصرف انواع مکمل‌های کراتین تحت نظارت پزشک انجام شود. از دیگر عوارض مصرف بیش از حد مکمل کراتین بدون مشورت متخصص می‌توان به نارسایی کلیوی، کبد، قلب، نفخ، کم‌آبی، مشکلات گوارشی، انقباض عضلات، سرگیجه و… اشاره کرد.

به دلیل کم بودن هورمون دی هیدرو تستسترون در بدن بانوان این عارضه در خانم‌ها کمتر از مردان اتفاق می‌افتد. مسئله ریزش مو ناشی از مصرف کراتین در خانم‌ها به‌ندرت اتفاق می‌افتد؛ لذا بانوان می‌توانند از مکمل کراتین با خیال راحت‌تر استفاده کنند. البته برای مصرف طولانی‌مدت این مکمل مشورت با پزشک و بررسی شرایط سلامتی نیز اهمیت دارد.

نکات کلیدی مصرف کراتین

توجه داشته باشید که درمان بیماری‌های عصبی استفاده از کراتین تنها برای حیوانات ممکن است.
کراتین برای افراد مسن، گیاهخواران و بیماران عصبی مفید است.
مکمل کراتین باعث بهبود 50٪ حافظه و بهبود 20٪ هوش در گیاه‌خواران می‌شود.
با مصرف کراتین می‌توان تا خستگی و سرگیجه را در کودکان کاهش داد.
بیماران گلومرولواسکلروز فوکال سگمنتال (FSGS) نباید مکمل کراتین مصرف کنند.
مصرف روزانه 5 تا 10 گرم مکمل کراتین تحت نظارت پزشک مشکلی برای افراد به وجود نمی‌آورد.
سعی کنید محصول را از مراکز معتبر و برندهای شناخته شده تهیه کنید.

آیا کراتین عامل ریزش مو است؟

خیر؛ نمی‌توان به طور قطعی گفت که مصرف کراتین عامل ریزش موی شما است. این موضوع باید توسط پزشک بررسی شود. به‌طورکلی مصرف کراتین بسته به شرایط افراد تأثیرات متفاوتی دارد. با مشورت پزشک می‌توان از مزیت‌های این مکمل بهره‌مند شد.