شپش چیست ؟ | انواع، علائم، پیشگیری و درمان

شپش، انگلی است که حدودا دو تا سه میلی متر است، تقریبا اندازه یک دانه که خود را به موهای انسان می‌چسباند، از خون انسان تغذیه می‌کند و شایع ترین نوع آن، شپش سر است که از نظر پزشکی با عنوان پدیکولوس کاپیتیس شناخته می‌شود.

شپش بالغ ماده می‌تواند هر روز شش تخم بگذارد، این تخم‌ها درست در قسمت ساقه مو گذاشته می‌شوند و آن‌هایی که در فاصله کمتر از شش میلی متری از پوست سر هستند، می‌توانند از تخم خارج شوند که البته عمدتا توسط ترشحات شپش ماده، به مو می‌چسبند.

حدودا یک هفته طول می‌کشد تا تخم‌ها خارج شوند و پوره تولید کنند. پوره‌ها سه جهش رشد متوالی را پشت سر می‌گذارند و در طول این مدت، پوست اندازی می‌کنند تا به اندازه بالغ برسند. شپش‌های بالغ تقریبا اندازه یک دانه کنجد هستند و حتی دیدن آن‌ها می‌تواند کار بسیار دشواری باشد، چرا که می‌توانند هر رنگی از سفید تا قهوه‌ای مایل به زرد داشته باشند.

شپش‌ها معمولا چهار تا پنج مرتبه در طول روز از خون تغذیه می‌کنند. آن چه که باید به آن اشاره کنیم این است که هر فردی می‌تواند درگیر شپش شود، اما برخی افراد در معرض خطر بیشتری برای تماس با شپش‌ها هستند.

چرخه عمر شپش به چه صورت است؟

شپش درسه حالت زیر وجود دارد:

• نیت : که همان تخم شپش است که دو تا سه میلی متر طول دارد، زرد یا سفید رنگ است و در بسیاری از موارد می‌تواند با شوره سر اشتباه گرفته شود و دیدن آن‌ها کار به نسبت دشواری است.
• نمف : نیت یا تخم شپش تبدیل به یک نوزاد شپش به نام نمف می‌شود، که هفت روز بعد از تخم ریزی به شپش بالغ تبدیل می‌شود و برای ادامه زندگی از خون انسان تغذیه می‌کند.
• شپش بالغ : اندازه یک دانه کنجد به رنگ خاکستری مایل به طوسی است که می‌تواند تا سی روز روی سر انسان زندگی کند و از خون تغذیه کند. اما اگر شپش بالغ از مو جدا شود، خواهد مرد.

انواع شپش

شایع ترین انواع شپش عبارتند از: شپش سر، شپش بدن و شپش ناحیه تناسلی. که در ادامه به بررسی هر یک خواهیم پرداخت.

شپش سر

شپش سر، یک نوع شپش اجباری است، بدین معنا که نمی‌تواند بدون میزبان انسان زنده بماند. این گونه از شپش‌ها تنها بر روی میزبان انسان زندگی می‌کند و راه انتقال از طریق حیواناتی مانند سگ و گربه‌ای که در خانه دارید، امکان پذیر نخواهد بود.

شپش‌ها بال ندارند، بنابراین قادر به پرواز کردن نیز نیستند و به همین خاطر است که به قسمت ساقه مو می‌چسبند. شپش سر می‌تواند در هر ناحیه‌ای از پوست سر بنشیند، اما عمدتا در نواحی پشت گردن، اطراف گوش‌ها و جاهایی که گرم تر هستند، دیده می‌شود.

شپش ناحیه تناسلی

شپش ناحیه تناسلی که کوچک ترین نوع شپش است، پاهای بزرگی دارد به گونه‌ای که زیر میکروسکوپ شبیه خرچنگ به نظر می‌رسد. این نوع شپش، در موهای ناحیه تناسلی میزبان زندگی می‌کند و در طول رابطه جنسی از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود و می‌تواند منجر به بروز خارش در ناحیه درگیر شود.

شپش بدن

شپش بدن کمی متفاوت تر از شپش سر است، آن هم به این دلیل که این نوع از شپش‌ها، تخم‌هایشان را بر روی لباس می‌گذارند و تنها زمانی که قصد تغذیه داشته باشند، بر روی بدن به حرکت در می‌آیند. شپش بدن تنها نوع شپش شناخته شده برای گسترش بیماری هاست و می‌تواند ناقل تعدادی از بیماری‌ها باشد. از جمله:

• تیفوس ناشی از شپش،
• تب راجعه،
• تب سنگر.

علائم و نشانه‌های شپش

بسیاری از افرادی که مبتلا به شپش می‌شوند، در واقع هیچ گونه علامتی ندارند و تشخیص شپش سر تنها با توجه به علائم کار دشواری است، چرا که تنها علامتی که مهم است همین وجود شپش است. اما زمانی که با علائم زیر مواجه شدید، بدانید که زمان بررسی دقیق تر رسیده است:

• خارش مکرر و بدون دلیل سر و پوست سر،
• قرمزی و التهاب پوست سر و نزدیک خط رویش مو،
• مشاهده توده‌های ریز قرمز رنگ ناشی از خاراندن پوست سر،
• سخت شدن خوابیدن و تمرکز به دلیل خارش سر،

برای تشخیص شپش، باید دنبال حشراتی باشید که روی پوست سرتان حرکت می‌کنند یا تخم‌هایی که به ساقه مو چسبیده‌اند. معمولا دیدن شپش‌ها زمانی که مو خیس است، آسان تر است پس اگر نتوانستید شپش‌ها را زیر نور ببینید، موهایتان را بشویید و مجدد نگاه کنید. در صورتی که خارش داشتید اما هیچ گونه شپشی مشاهده نکردید، حتما به پزشک مراجعه کنید تا علت اصلی ایجاد شپش و یا بروز خارش مشخص شود.

شپش چگونه پخش می‌شود ؟

شپش تنها از طریق تماس مستقیم با فردی که شپش دارد، منتقل می‌شود، چرا که شپش نمی‌تواند پرواز کند و این نکته را در نظر داشته باشید که ظاهر شدن شپش، هیچ ربطی به عدم رعایت بهداشت توسط فرد ندارد. از آن جایی که کودکان مدت زمان زیادی را در مدرسه در کنار هم می‌گذرانند و از وسایل مشترک یکدیگر استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض شپش خواهند بود و خانواده‌ها را نیز می‌توانند درگیر کنند.

کودکانی که در محیط‌های شلوغ زندگی می‌کنند، می‌توانند بیشتر با مشکلات شپش روبرو باشند که آن هم می‌تواند به دلیل نزدیکی بیشتر به هم یا خوابیدن بر روی یک تخت باشد. تنها دو راه وجود دارد که شپش سر از یک فرد به فرد دیگر منتقل شود:

• تماس مستقیم سر با سر، مانند زمانی که کودک را در آغوش می‌گیرید یا سر خود را در کنار سر فرد دیگری قرار می‌دهید
• استفاده از وسایلی مانند کلاه، کش مو، گیره سر، روسری، شانه یا برس فرد آلوده.

شپش بدن از طریق شپش‌هایی که بر روی لباس‌های شسته نشده زندگی می‌کنند، پخش می‌شود و بر خلاف دیگر انواع شپش، می‌توان به راحتی جلوی پخش شدن‌شان را گرفت. لباس‌ها را اغلب بعد از پوشیدن تمیز بشویید و از به اشتراک گذاشتن آن‌ها با دیگران جدا خودداری کنید.

شپش ناحیه تناسلی نیز از طریق برقراری رابطه جنسی منتقل می‌شود.

چه درمانی برای شپش وجود دارد؟

درمان‌های متعددی برای خلاص شدن از شر شپش وجود دارد، مواردی از قبیل: مصرف داروهای بدون نسخه، درمان‌های طبیعی و هم چنین مصرف داروهای تجویز شده از سوی پزشک. صرف نظر از نوع شپش، برای از بین بردن کامل شپش، سه مرحله باید انجام شود:

• کشتن شپش،
• کشتن و برداشتن تخم ها،
• ضد عفونی کردن نواحی درگیر و لباس ها،

شامپوی پدیکولیساید، رایج ترین دارویی است که برای درمان شپش تجویز می‌شود و بعد از اعمال درمان در ناحیه درگیر، تا دو دوز باید از شستن موهای آن ناحیه خودداری شود و معمولا نیاز است درمان مجدد با شامپو، هفت تا نه روز بعد از درمان اولیه تکرار شود.

حتما دستورالعمل‌های نوشته شده روی شامپو را مطالعه کنید. می‌توانید برای از بین بردن شپش‌ها، از شانه مخصوصی به نام شانه نیت، استفاده کنید، زمانی که این شانه را روی موها می‌کشید، تخم‌ها از ساقه مو جدا خواهند شد. ممکن است نیاز باشد این روش تا چند روز ادامه پیدا کند.

توصیه می‌شود هر قسمت از خانه که فکر می‌کنید ممکن است تخم شپش ریخته باشد را جارو کنید. ملحفه‌ها و لباس‌هایی که در تماس با شپش هستند باید با آب گرم تمیز شسته شوند.

ممکن است برخی والدین نخواهند از داروهای درمان شپش برای کودک خود استفاده کنند، در چنین مواردی، درمان‌های طبیعی نیز می‌تواند اثربخشی خوبی را به همراه داشته باشد. استفاده از روغن‌هایی مانند روغن درخت چای، روغن چریش و روغن اسطو خدوس می‌تواند به تسکین علائم کمک کند.

ممکن است درمان‌هایی که بدون تجویز پزشک انجام می‌شوند، برای افراد با: سابقه آلرژی، ابتلا به عفونت‌های پوست سر یا پوست سر آسیب دیده چندان ایمن نباشد و حتی مصرف شامپو نیز باید تحت نظر پزشک باشد.

پیشگیری از بروز شپش

رعایت یک سری نکات و مراقبت‌ها می‌تواند در پیشگیری از بروز شپش موثر باشد. از جمله:

• به اشتراک نگذاشتن وسایلی مانند برس، شانه و کلاه و شست و شوی آن‌ها قبل از استفاده مشترک.
• اطمینان از این که هر یک از اعضای خانواده، بالشت و ملحفه شخصی خود را داشته باشد.
• تمیز و ضد عفونی کردن کلیه وسایلی که فرد مبتلا به شپش از آن‌ها استفاده کرده است.

خانواده‌هایی که یکی از اعضا درگیر شپش می‌شود، بیشتر در معرض خواهند بود، پس دیگر اعضای خانواده نیز باید نسبت به علائم هوشیار باشند و پوست سر خود را همواره بررسی کنند. به علاوه این که:

• تمام شانه‌ها و برس‌ها باید عوض شوند
• لباس‌ها، ملحفه‌ها و روبالشتی‌ها باید قبل از استفاده مجدد، تمیز شسته شوند

در برخی افراد، رهایی از شپش‌ها تبدیل به یک چالش می‌شود، آن هم به دلیل میزان بالای آلودگی و درگیری، آلودگی مجدد به دلیل حضور در مدرسه یا محیط کار و هم چنین مقاوم بودن شپش‌ها نسبت به شامپو و درمان. در چنین مواردی، نیاز است تا درمان تهاجمی تری مانند شست و شوی مرتب با شامپو یا از بین بردن تخم‌ها برای فرد در نظر گرفته شود. توجه داشته باشید که شامپوهای معمولی، آب و داروهایی مانند آنتی بیوتیک نمی‌توانند شپش‌ها را از بین ببرند.

در خصوص داروهای ضد خارش نیز باید بگوییم، گرچه این داروها به تسکین موقتی خارش کمک می‌کنند، اما نمی‌توانند آلودگی زمینه‌ای به شپش را برطرف کنند.